De kloosters van Zuid-Kreta

De vele kloosters in Zuid-Kreta vormen niet alleen de overblijfselen van een rijk religieus verleden, maar behoren met de vaak indrukwekkende bouwstijlen en kunstschatten eveneens tot een belangrijk stukje cultureel erfgoed. Bovendien speelden ze regelmatig een rol in de roerige geschiedenis van het eiland. Een kijkje binnen de kloostermuren is daarom, ongeacht uw levensovertuiging, zeker de moeite waard.

Moni Preveli

Gelegen in een weelderig groene omgeving ten oosten van Plakias bevindt zich het klooster van Preveli. In werkelijkheid gaat het hier niet om één klooster, maar om een kloostercomplex dat uit twee gedeeltes bestond; het sinds eeuwen verlaten Kato Preveli en het hogerop gelegen Piso Preveli dat nog altijd door enkele monniken wordt bewoond.

Het klooster van Kato Preveli ligt ten westen van de Kourtaliotikos-rivier, ook wel Megalopotamos genoemd. Het was gewijd aan Johannes de Doper en dateert vermoedelijk uit ongeveer het einde van de 10e eeuw, een periode dat er op Zuid-Kreta vele kloosters werden gesticht. Aanvankelijk was dit waarschijnlijk het hoofdklooster, maar nadat het verschillende malen door invallers en piraten was geplunderd werd het verlaten.

Op ongeveer 3 km afstand van Kato Preveli ligt het klooster van Piso Preveli. Door de unieke locatie op de rotsachtige kliffen van de Mesokorfi-berg heeft u hier een prachtig uitzicht over zee en de omgeving. Aan de hand van diverse vondsten gaat men ervan uit dat dit klooster uit ongeveer het einde van de zestiende of het begin van de zeventiende eeuw dateert. Het klooster heeft in het verleden steeds een belangrijke rol gespeeld in de bevrijding van Kreta. Tijdens de opstand tegen de Ottomaanse overheersers vonden Kretenzische opstandelingen hier onderdak en ook in de Tweede Wereldoorlog konden de verzetshelden hier rekenen op een helpende hand.

Het klooster wordt gerekend tot een van de rijkste van heel Kreta en in het museum zijn een aantal bijzondere schatten te bewonderen, waaronder prachtige iconen, oude bijbels met vergulde omslagen en een met edelstenen ingelegd zilveren kruis uit de 18e eeuw dat een stukje van het originele kruis van Christus zou bevatten. Tevens zijn in het klooster een fraaie iconostase en bisschopstroon te zien.

Moni Arkadiou

Dicht bij het dorp Amnatas verrijst op een hoogte van circa 500 meter het historische Arkadi-klooster. Dit klooster vormt een uniek voorbeeld van de Kretenzische renaissancearchitectuur en kwam symbool te staan voor de Kretenzische onafhankelijkheidsstrijd. Het klooster wordt nog altijd door monniken bewoond.

De oorsprong van dit klooster is niet precies bekend, maar vermoedelijk werd het klooster rond de 11e eeuw gesticht door de monnik Arkadios.  Aanvankelijk bestond het uit niet meer dan een kleine kerk en een paar cellen, en pas rond de 17e eeuw werd het uitgebreid tot het huidige complex. Het klooster was in die tijd een belangrijk centrum voor het kopiëren van oude handschriften. Sommige hiervan zijn nog te zien in het museum van het klooster.

Tijdens de Ottomaanse overheersing was het klooster het enige Kretenzer klooster dat het recht had om de klokken te luiden. Toen de Kretenzers tegen de Ottomanen in opstand kwamen, werd het klooster door Griekse opstandelingen als schuilplaats gebruikt. In 1866 vonden honderden Kretenzers hier een martelaarsdood door het kruitmagazijn op te blazen en op die manier uit handen van de vijand te blijven. Het klooster werd voor het grootste gedeelte in oude staat hersteld en door UNESCO uitgeroepen tot Europees Monument voor de Vrijheid.

Moni Timiou Stavrou - Vosakou

Ten oosten van Rethymnon, nabij het dorp Sisses, vindt men het klooster van Vosakou. Dit klooster ligt op een klein plateau in het Kouloukonas-gebergte en is gewijd aan Timiou Stavrou, het Heilig Kruis.

Het kloostercomplex strekt zich uit over drie niveaus en bestaat uit bouwwerken uit verschillende periodes. Oude muurschilderingen doen vermoeden dat het klooster uit het einde van de 14e eeuw stamt. De in het midden gelegen kloosterkerk dateert uit het einde van de 19e eeuw en werd gebouwd op de plaats van een oude kerk uit de 15e eeuw. Een van de blikvangers is de prachtige Venetiaanse fontein ten westen van de kerk. Deze dateert uit 1673.

Tijdens de opstand van 1821 werd het klooster door de Ottomaanse overheersers in brand gestoken met als gevolg dat vrijwel alle gebouwen en archieven werden verwoest. 18 van de 20 monniken werden terechtgesteld. De overlevenden herbouwden het klooster zo goed mogelijk en in 1935 werd het klooster tot monument uitgeroepen. Na tientallen jaren verlaten te zijn geweest, werd het in 1998 gerestaureerd en opnieuw in gebruik genomen.

Op 14 september, de naamdag van het klooster, trekt het klooster grote aantallen gelovigen. Veel bedevaarders leggen de afstand te voet af en lopen in ongeveer 3 uur via het ruige pad vanaf Kalo Chorafi, in de buurt van Bali, naar het klooster.

Moni Arsaniou

Circa elf kilometer ten oosten van Rethymnon, vlak bij het dorp Pagalochοri, is het klooster Moní Arsaníou gelegen. Het dateert uit het begin van de 17e eeuw en werd gesticht door de monnik Arsanios.

In 1856 stortte een groot deel van de cellen van het klooster door een aardbeving in en tijdens de opstand van 1866 verwoestten de Ottomaanse overheersers grote gedeeltes van het klooster als wraak op de rebelse monniken. In 1896 werd het klooster nogmaals geplunderd en verbrand. De abt Gabriel Klados werd vanwege zijn verzet onthoofd.

Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog lieten de monniken van het klooster het niet afweten en boden onderdak aan gewonde verzetsstrijders. Een van de monniken, Damianos Kallergis, werd hiervoor opgepakt en moest dit met de dood bekopen.

In de jaren zeventig werd het klooster gerenoveerd. In de huidige vorm bestaat het uit een mengeling van oude overblijfselen en nieuwere gebouwen. De kerk dateert uit 1888 en werd op de ruïnes van de oude kerk gebouwd. Deze is gewijd aan de Heilige Joris (Agios Giorgos) en werd in de jaren tachtig van muurschilderingen voorzien. Tegenwoordig zijn er in het klooster een klein kerkelijk museum en een vergadercentrum gevestigd.

Moni Agias Irinis

Het nonnenklooster van Agia Irini heeft het uiterlijk van een oude vesting en ligt op een rots aan de voet van de Vrisinas-berg. Het biedt een weids uitzicht over Rethymnon en werd vermoedelijk in de eerste helft van de 14 eeuw gesticht door Byzantijnse asceten die in grotten in de omgeving leefden. Het is hiermee een van de oudste kloosters van Kreta.

Gedurende de Venetiaanse periode en het begin van de Ottomaanse overheersing maakte het klooster een bloeiperiode door. In 1821 kwam hier echter een einde aan door de opstand tegen de Ottomaanse overheersers. Het klooster werd tijdens de onafhankelijkheidsstrijd dermate beschadigd dat de nonnen het klooster verlieten. Een lange periode van verval brak aan.

Op initiatief van de plaatselijke metropoliet begonnen drie nonnen in 1989 met de restauratie van het klooster. Hierbij werd veel aandacht besteed aan de oorspronkelijke ruimtes en zelfs de oude olijfpers en stallen werden met veel respect gerestaureerd. Dit bleef niet onopgemerkt en in 1995 werd het klooster bekroond met de Europa Nostra Award, een Europese prijs voor uitzonderlijke restauratieprojecten.

Tegenwoordig wordt het klooster weer bewoond door nonnen die onder andere prachtig hand- en borduurwerk produceren. De nonnen zijn erg gastvrij en leiden u graag rond.

Moni Chalepas

Op ongeveer zesenveertig kilometer ten oosten van Rethymnon vindt men een van de mooiste kloosters van Kreta: het klooster van de Verlosser van Chalepa. Door de ligging op een hoge heuvel biedt het een grandioos uitzicht over de vallei van Mylopotamos. In de periode voor het jaar 2000 bestond het uit enkel een aantal ruïnes, maar inmiddels is het volledig gerestaureerd.

Het is niet bekend wanneer het klooster precies is opgericht, echter weet men wel dat het aan het einde van de Venetiaanse periode werd gesticht. Daarmee betreft het een van de oudste kloosters van Kreta. De voornaamste kerk is gewijd aan de gedaantewisseling van de Verlosser en de geboorte van Christus. Dit is een basiliek bestaande uit drie beuken zonder koepel. Een van de blikvangers op het terrein is de oude fontein met prachtige afbeeldingen in reliëf.

Op een steenworp afstand van het terrein vindt men de Agia Marina-kerk. Deze kerk heeft indrukwekkende muurschilderingen en draagt het wapen van de familie Kallergis. Deze familie was een van de meest prominente families gedurende de Venetiaanse periode. Zij hadden een dusdanige macht dat zij speciale privileges ontvingen ten opzichte van de andere Kretenzers.

Net als veel kloosters op Kreta, speelde ook het Chalepa-klooster een belangrijke rol tijdens de opstand tegen de Ottomaanse overheersers. Vanwege de strategische locatie vormde het regelmatig het toneel van gevechten en niet zelden verleende het onderdak aan de opstandelingen.

Moni tou Profiti Ilia

Dit klooster ligt iets ten zuiden van het dorp Roustika, op korte afstand van Plakias. Het heeft de uiterlijke kenmerken van een vesting en is gewijd aan de Profeet Elia. Oorspronkelijk dateert het klooster uit de Venetiaanse periode, maar pas na 1866 kreeg het kloostercomplex zijn huidige vorm.

Rond de binnenplaats van het klooster zijn nog altijd de monnikencellen te zien. Vooral opvallend is de klokkentoren van het klooster. Deze dateert uit 1637 en is, samen met die van het Arkadi-klooster, de enige bewaard gebleven Venetiaanse klokkentoren op Kreta. De kloosterkerk in het midden van de binnenplaats heeft drie koepels en in de kerk zijn onder andere een mooie houten iconostase en bisschopstroon uit de 19e eeuw te zien. Ook worden hier verschillende relieken bewaard, waaronder oude handschriften uit de 17e eeuw.

Tijdens de Ottomaanse overheersing bleef het klooster normaal functioneren. Het werd echter verschillende malen door de vijand beschadigd als vergelding voor de steun aan opstandelingen. Het is mede dankzij dit klooster dat een groot deel van de geschiedenis van Kreta bewaard is gebleven. Tijdens de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog werden hier namelijk het Historisch Archief van het eiland verborgen.

Moni Michail Archangelou (Finikas)

Gelegen op een schitterende locatie in de heuvels tussen Sellia en Souda bevindt zich het klooster dat gewijd is aan de Aartsengen Michail. Vanwege het nabijgelegen palmbos van Souda staat dit klooster ook wel bekend onder de naam Finikas (finikas betekent palmboom in het Grieks).  

Het klooster dateert uit de 18e eeuw en is gebouwd in de vorm van een vesting, met dikke buitenmuren. Opvallend is dat de kerk buiten de muren van het klooster is gelegen, dicht bij de verlaten nederzetting Finikas. Het is daarom niet onwaarschijnlijk dat de kerk eerder dan het klooster werd gebouwd.

Op de binnenplaats van het klooster is nog een waterput te zien die de monniken, dieren en gewassen van water moest voorzien. Het klooster had grote stukken grond met olijfbomen in bezit en de grote olijfpers van het klooster toont dat deze een belangrijke bron van inkomsten vormden.

Na een lange tijd van verval waarin het klooster werd verlaten, werd in 2009 met grote inzet van de plaatselijke priester met restauratiewerkzaamheden begonnen. Tegenwoordig is er een klein volkenkundig museum gehuisvest waarin onder andere kerkelijke attributen en de geschiedenis van de olijfpers zijn te zien.