Xista

Van alle dorpen op Chios, is de architectuur van de huizen in het mastiekdorp Pirgi het meest opvallend vanwege de speciale versieringen waarmee de buitenmuren van de huizen in het dorp gedecoreerd zijn. Xista is het Griekse woord voor ´gekrast´.

Oorsprong

De xista van Pirgi zijn uniek in de wereld. In tegenstelling tot de xista in andere landen, worden hier met behulp van een specifieke techniek geometrische patronen gecombineerd met afbeeldingen van bloemen, planten en dieren. Deze combinatie weerspiegelt de oosterse en westerse invloeden waaraan het eiland in de loop van de geschiedenis bloot werd gesteld. Zo werd de gebruikte techniek waarschijnlijk vanuit Italië overgebracht door de Genuanen. Bij de Italiaanse xista wordt echter geen gebruikgemaakt van geometrische patronen, deze werden op hun beurt waarschijnlijk door de Ottomanen overgebracht en worden nog altijd aangetroffen in het Turkse Cappadocië. Opvallend is dat hier een andere techniek dan in Pirgi wordt gebruikt.    

De oudste xista in Pirgi dateren uit ongeveer 1850. Onderzoekers zijn van mening dat met de betreffende afbeeldingen decoratieve tapijten werden geïmiteerd. Deze mening wordt bevestigd doordat er aan de onderkant van de patronen kwasten zijn gekrast, iets wat duidt op een geweven kleed.

Techniek

Na de afronding van de bouw van een huis werden de buitenmuren, met name aan de voorzijde, oorspronkelijk met een mix van donker zeezand, kalk en cement ingesmeerd. Later, vanaf de 20e eeuw, werden er nog meer ingrediënten aan deze mix toegevoegd, waaronder asresten voor diepere kleuring. Wanneer dit goed gedroogd is, wordt er een laag witte kalk, ‘asbesti’ in het Grieks, overheen geschilderd. Deze kalklaag mag niet te dun, maar ook niet te dik zijn; er moet een substantie met een witte, melkachtige kleur worden gevormd. Wanneer ook deze kalklaag gedroogd is, worden patronen aangebracht. Vervolgens worden er met een speciale vork gedeeltes van de kalklaag weggekrast waardoor de donkere ondergrond, en daarmee de patronen, zichtbaar wordt.

Voor het ontwerpen van deze afbeeldingen zijn alleen goede tekenvaardigheden en een levendige fantasie niet voldoende, de geometrische patronen vergen de nodige wiskundige kennis. Het is dan ook opmerkelijk dat de ambachtslieden in Pirgi, ondanks het meestal ontbreken van een grondige theoretische basis, over zoveel kennis van geometrie beschikken. Zelf zijn ze zich hier vaak niet van bewust; voor hen is het niets meer of minder dan een stukje praktische vakkennis dat met veel liefde van geslacht op geslacht wordt doorgegeven.