De geschiedenis van West-Kreta

In het Grieks heet het eiland Kríti. Het is begrijpelijk dat geen plek in Griekenland zoveel bezoekers trekt als Kreta. Het is immers verreweg het grootste eiland; net zo lang, maar smaller dan Nederland. Bovendien biedt Kreta veel interessante en culturele bezienswaardigheden. Door de rijke geschiedenis van dit eiland en de talrijke overblijfselen hiervan, zegt men wel eens dat Kreta één groot museum is.

Een mantináda, ofwel een kretenzisch volkslied, meldt als volgt:
Een vogeltje zingt op de top van Psiloríti:
Je vindt op heel de wereld niet
een eiland zoals Kríti.

Mínossen van Kreta

Volgens archeologen en historici is Kreta de poort waardoor de oude beschaving van het Middenoosten Europa binnengekomen is. Die beschaving op Kreta kwam tot een hoogtepunt onder koning Mínos of beter gezegd, onder de Mínossen van Kreta. Dit omdat Mínos waarschijnlijk geen naam was, maar een titel. Kreta heeft tijdens het bewind van deze Mínossen een geweldige bloeitijd gekend. Het toppunt van die bloei zou gelegen hebben tussen 3000 en 1000 v.Chr. Talrijk en boeiend zijn de wonderbaarlijke verhalen, de mythen, uit die tijd. Bijvoorbeeld hoe de koningszoon Theseus het monster Minotáurus overwon en doodde. Dit monster was half stier half mens, leefde in het Labyrínth van Mínos en eiste tal van mensenoffers. Een ander verhaal is hoe Ariádne, Mínos’ dochter, deze dappere prins met een draad door het Labyrínth hielp. De Engelse archeoloog Evans was er zeker van dat er een kern van waarheid moest zitten in de ongelooflijke verhalen uit het Minoïsche tijdperk op Kreta.

Vulkanische uitbarsting en aardbeving

Even ten zuiden van de hoofdstad Heráklion liggen de resten van het kolossaal paleis Knossós, dat minstens 4000 jaar oud is. De archeoloog Evans heeft er zijn levenswerk van gemaakt uit te zoeken wie de mensen waren met zoveel technisch vernuft om een dergelijk ontzaglijk bouwwerk tot stand te brengen. Hij is hier in het begin van de vorige eeuw vijfentwintig jaar mee bezig geweest. Vervolgens heeft hij op de ruïnes een deel van het enorme paleis weer opgebouwd zoals het er in de oudheid moet hebben uitgezien. De Minoïsche paleizen op Kreta zijn allemaal verwoest. Maar volgens de geleerden is dat niet gebeurd door nieuwe machthebbers, de Mycenen en naderhand de Doriërs, maar door een enorme uitbarsting van de vulkaan Santoríni op het eiland Thíra, bijna honderdvijftig kilometer ten noorden van Kreta. Die uitbarsting heeft plaats gevonden omstreeks 1500 v.Chr. en ging gepaard met alles verwoestende aardschokken en ongekend hoge vloedgolven. Nergens op de wereld zou ooit een natuurramp met zo’n vernietigende kracht hebben plaatsgevonden.

Het Turkse regime

Omstreeks 1450 was Griekenland bijna geheel door de Turken bezet met uitzondering van de eilanden voor de westkust. In ± 1650 vielen de Turken Kreta aan. De strijd duurde meer dan twintig jaar maar toen viel het eiland in Turkse handen. Men zegt dat het verzet tegen de Turken nergens in Griekenland zo fel is geweest als op Kreta. Toch moesten de Kretenzers de Turkse overheersing bijna 250 jaar verdragen. Uit het overgrote deel van Griekenland werden de Turken pas verdreven in 1830. Bij het vredesakkoord in dat jaar werd over Kreta niet gesproken. Daardoor laaide het verzet op Kreta heviger op dan ooit. In 1866 vielen de Turken de opstandige Kretenzers aan, die zich verschanst hadden in het Arkádi-klooster aan de voet van het Psiloríti- of Ídi-gebergte. De vrijheidsstrijders zagen dat ze niet opgewassen waren tegen de Turkse overmacht. Maar liever dan zich over te geven, besloten zij met de monniken en met alle, naar het klooster gevluchte, buurtbewoners de dood te kiezen. Zij staken hun munitie in brand. Wie van hen niet omkwam bij de verschrikkelijke explosies, werd onthoofd door de Turken. Dit drama schokte de wereld en in 1869 erkenden de grote West-Europese mogendheden de onafhankelijkheid van Kreta, die uitgeroepen was door de Raad van Kreta. Die erkenning bracht Turkije er nog niet toe Kreta vrijwillig te verlaten. Formeel bleef Kreta onder Turkse soevereiniteit. Een vreemde constructie, waar Griekenland noch Kreta genoegen mee kon nemen. Pas in 1913 werd de aansluiting van Kreta bij Griekenland door de wereld erkend. Dit gebeurde nadat Griekenland met Servië en Bulgarije in de Balkan-oorlog Turkije verdreef. De grote politieke leider was Eleftèrios Venizèlos. Tot op heden bezoeken tal van Grieken zijn graf en het huis, net buiten Chaniá-stad, waar hij gewoond heeft.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Kreta bezet door de Duitsers. Griekse partizanen en te hulp geschoten Engelse militairen waren niet opgewassen tegen de Duitse overmacht en trokken zich terug in het bergland. Oude mensen op West-Kreta kunnen nog vertellen hoe die strijd verlopen is en welke barbaarse tocht vooral de Britse soldaten hebben moeten maken bij hun vlucht door de bergen om de zuidkust te bereiken. Gedurende de Duitse bezettingsjaren bleven er gebieden waar Griekse vrijheidsstrijders en Britse militairen opereerden.